Ξεφτέρη, Μ. (2019). «Η μονολεκτική κατάρα ως παράδειγμα σημασιολογικής αλλαγής. Το εθνογραφικό παράδειγμα τ’ Απεράθου Νάξου». Στο: Proceedings of the 13th International Conference on Greek Linguistics (ICGL12) (7-9 Σεπτεμβρίου 2017). London: University of Westminster, 349-359.
Ξεφτέρη, Μ. (2017). «“Άλι που να…”: Γλωσσολογικές και λαογραφικές εκφάνσεις της απεραθίτικης κατάρας». Στο: Μ. Σέργης & Β. Φραγκουλόπουλος (επιμ.) Η Νάξος διά μέσου των αιώνων. Πρακτικά του Ε΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου (Απεράθου Νάξου, 31 Αυγούστου-2 Σεπτεμβρίου 2013). Αθήνα-Νάξος: Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, 925-955.
Ξεφτέρη, Μ. (2017). «Τα αλλόφωνα του /l/ στα γλωσσικά ιδιώματα της Νάξου». Στο: Ε. Κορρέ κ.ά. (επιμ.) Ναξιακά – Επετηρίδα Ομοσπονδίας Ναξιακών Συλλόγων, τόμ. 6. Αθήνα: Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων – Εκδόσεις Graphopress, 255-275.
Ξεφτέρη, Μ. (2015). «Θεματική ταξινόμηση της νεοελληνικής κατάρας. Το εθνογραφικό παράδειγμα τ’ Απεράθου Νάξου». Στο: Ν. Βερνίκος κ.ά. (επιμ.) Ναξιακά – Επετηρίδα Ομοσπονδίας Ναξιακών Συλλόγων, τόμ. 3-4 (2013-2014). Αθήνα: Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων – Εκδόσεις Ηρόδοτος, 229-250.
Ξεφτέρη, Μ. 2012. Απόψεις των νεότερων γενεών τ’ Απεράθου Νάξου για τη διατήρηση και τη «φθορά» του απεραθίτικου ιδιώματος. Ναξιακά γράμματα 2, 37-53. Αθήνα: Εταιρία «Ναξιακά Γράμματα».
Ξεφτέρη, Μ., «Η ταυτότητα του (συν)ομιλητή ως ερμηνευτική μεταβλητή στη γλωσσική επιλογή. Η περίπτωση του ιδιώματος τ’ Απεράθου Νάξου», στο Γ. Γιαννούλης – Ε. Κορρέ – Ν. Μαΐτός – Κ. Πολυμενοπούλου – Μ. Σέργης – Α. Φιλιππουπολίτη – Β. Φραγκουλόπουλος (επιμ.) Ναξιακά – Επετηρίδα Ομοσπονδίας Ναξιακών Συλλόγων, τχ. 1, Εκδόσεις Graphopress, Αθήνα 2011, σ.σ. 385-402.
Ξεφτέρη, Μ. (2010), «Στάσεις απέναντι στο απεραθίτικο ιδίωμα. Απόψεις των νεότερων γενεών τ’ Απεράθου απέναντι στη γλωσσική επιλογή και χρήση», Πρακτικά 5ης Συνάντησης Μεταπτυχιακών Φοιτητών του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σ.σ. 212-221.
Τα παρακάτω αποτελούν τμήμα κεφαλαίου σχετικά με την προσέγγιση της απεραθίτικης ταυτότητας, όπως αυτή μελετήθηκε μέσα στα πλαίσια της διπλωματικής μου εργασίας για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ε κοινωνιογλωσσικού ενδιαφέροντος έρευνες, κυρίως δε σε έρευνες γλωσσικών στάσεων, οι μεταγλωσσικές δηλώσεις των υπό μελέτη πληροφορητών περιλαμβάνουν συχνά κοινωνικές αξιολογήσεις και κατηγοριοποιήσεις, που αφορούν όχι τόσο τη μητρική τους γλώσσα, αλλά και τους ίδιους ως ομιλητές, καθώς επίσης και την ευρύτερη γλωσσική κοινότητα μέσα στην οποία εντάσσονται (όταν έχουμε δηλαδή να κάνουμε με διαλεκτόφωνους κλπ.). Έχοντας υπόψη τη συγκεκριμένη σχέση ανάμεσα στις γλωσσικές και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις που κάθε ομιλητής διαμορφώνει με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο, στην έρευνα που κάναμε πριν από περίπου 3 χρόνια στ’ Απεράθου της Νάξου, φροντίσαμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας και σε ζητήματα διαμόρφωσης και αντίληψης της απεραθίτικης ταυτότητας. Για τον σκοπό αυτό, οι πληροφορητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με την εικόνα και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Απεραθίτη ή της Απεραθίτισσας, όπως τα αντιλαμβάνονται οι ίδιοι, αλλά και οι άλλοι, οι λεγόμενοι ξένοι.
Μέσα από τις συνεντεύξεις και τα γραπτά ερωτηματολόγια παρατηρήθηκε ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες προέβαλλαν την ταυτότητά τους μέσα από συγκεκριμένες κατηγοριοποιήσεις που τόνιζαν τη διαφοροποίησή τους από όσους δεν ανήκαν στην ομάδα τους. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, δεν γινόταν αναφορά σε Αθηναίους ή στην Αθήνα, αλλά σε ξένους/ξενικούς ή στα ξένα. Τα μέλη της έξω-ομάδας δεν είναι απλά οι άλλοι, οι Αθηναίοι, οι πρωτευουσιάνοι, αλλά οι ξένοι, όρος που δηλώνει την έντονη διαφοροποίηση που παρουσιάζουν σε σχέση με τους ίδιους σε θέματα γλώσσας, νοοτροπίας, τρόπου ζωής, κοσμοαντίληψης, αλλά και σε σχέση με τη μόνιμη κατοικία τους.
Όπως μπορέσαμε να αντιληφθούμε, ο συγκεκριμένος όρος δεν έχει απαραίτητα αρνητικές συνδηλώσεις, αλλά βρίσκεται πάντοτε σε συνάρτηση με το περικείμενο. Με άλλα λόγια, ο ξένος ή ο ξενικός είναι γενικότερα ο απεραθίτικης (ή κάποιες φορές μη απεραθίτικης) καταγωγής Αθηναίος , για τον οποίο μπορεί να έχουν είτε θετική είτε αρνητική στάση.
Η αρνητική συνδήλωση του όρου ξενικός περιγράφεται καλύτερα με τη λέξη πρωτευουσιάνος. Ο συγκεκριμένος όρος αναφέρεται κυρίως ειρωνικά, δηλώνοντας τον Απεραθίτη ή τον Αθηναίο που παρουσιάζει μία υποκριτική εικόνα για τον εαυτό του, αρνούμενος να αποδεχτεί την πραγματική του ταυτότητα. Παραδείγματος χάρη, ένας Απεραθίτης μπορεί να το παίζει πρωτευουσιάνος όταν χρησιμοποιεί την Κοινή στις επαφές του με άτομα της έσω-ομάδας, αποκλίνοντας από τις γλωσσικές και κοινωνικές συμβάσεις της απεραθίτικης κοινότητας. Ένας Αθηναίος, πάλι, χαρακτηρίζεται πρωτευουσιάνος, όταν υιοθετεί μία αλαζονική στάση απέναντι στην έσω-ομάδα, κάνοντας αρνητικές αξιολογήσεις για τα μέλη της και εκφράζοντας ένα συναίσθημα ανωτερότητας εις βάρος της.
Πέρα από τους συγκεκριμένους όρους, παρατηρήσαμε ότι γινόταν λόγος και για τους ξενοχωριανούς ή αλλιώς ξενοτοπίτες, τους κατοίκους δηλαδή άλλων χωριών της Νάξου. Ενώ, λοιπόν, αναμέναμε την τάση των Απεραθιτών να διαφοροποιούνται από τους υπόλοιπους, κυρίως Αθηναίους, ομιλητές της Κοινής, παρατηρήσαμε με έκπληξη και ενδιαφέρον την πρόθεσή τους να επιδιώκουν τη διαφοροποίησή τους και από τους υπόλοιπους Ναξιώτες. Όπως ήδη έχει φανεί από τα σχόλια που έκαναν για την εικόνα που νομίζουν πως έχουν οι Ναξιώτες απέναντι στο ιδίωμα, παρουσιάζεται ένας υποβόσκων ανταγωνισμός ανάμεσα στους Απεραθίτες και τους κατοίκους από άλλα χωριά της Νάξου. Πρόκειται για έναν ανταγωνισμό που επιφανειακά εκφράζεται ως κοροϊδία απέναντι στο ιδίωμα, ως φόβος, ως ζήλια για την αξιοσύνη και την ανωτερότητα των ομιλητών τού απεραθίτικου ιδιώματος, ουσιαστικά όμως εκφράζει μία βασική ανάγκη των Απεραθιτών να διαφέρουν, να νιώθουν και να φαίνονται ξεχωριστοί και μοναδικοί σε σχέση με τους υπόλοιπους Ναξιώτες.
Φωτεινή Παντογνώστρα 